Wararka ku saabsan in dhaqdhaqaaqa Xamaas uu ahaa mashruuc Israa’iil ay horey u abuurtay ayaa baraha bulshada iyo warbahintaba la wareejinayay – tan iyo markii ay kooxda ay weerareen Israa’iil 7 October . Hadaba maxaa ka run ah sheekadaasi?
Xubno badan oo Xamaas ka tirsan ayaa diiday oo beeniyay sheegashadaas si la mid ah saraakiisha sarsare ee Israa’iil. Balse warkani waxaa mar si cad u sheegay madaxweynihii hore ee Masar, Xusni Mubaarak.
Sidoo kale, Senetarka Jamhuuriga ee Congress-ka Maraykanka ayaa isna mar soo hadal qaaday arrintan waxaana sidoo kale lagala hadlay saraakiisha amniga gudaha ee Israel,ee Shin Bet.
Akhwaan Muslimiinta
Halganka dheer ee Xamaas waxa uu asal ahaan ka soo jeedaa bartamihii 1940-aadkii ee dhulka falastiiniyiinta, markaas oo laamihii ugu horreeyay ee ururka Ikhwaanul Muslimiin laga aasaasay Gaza, Qudus iyo magaalooyin kale.
Ka dib dagaalkii Carabta iyo Israa’iil ee 1967, dhallinyaradii Ikhwaanul Muslimiin kuma qanacsanayn hoggaamiyeyaashooda diinta iyo siyaasadda.
Dukumentiyada ururka Ikhwaanul Muslimiinka ayaa muujinaya in xarakadu ay aad diiradda u saarto dhanka waxbarashada, dhaqanka, bulshada iyo ruuxiga ah, balse aysan ku mashquulin dhaqdhaqaaqyo ciidan.
Afhayeenka Xamaas
Afhayeenkii ugu horeeyay ee dhaq dhaqaaqa Xamaas Ibraahim Ghosheh ayaa buuggiisa “The Red Minaret,” ku sheegay in su’aalo badan ay iska weydiinayeen dhalinyarada ururka Ikhwaanul Muslimiin.
“Sababtoo ah ma aysan soo bandhigin xal cad oo ku saabsan mustaqbalka falastiin, mana aysan ku baaqayn in la bilaabo dhaqdhaqaaqa jihaad doonka ah ee Islaamka,” ayuu qoray.
Tani ayaa sababtay in dhalinyaradii Ikhwaanka – oo doonayay inay la dagaalamaan Israa’iil – ay samaystaan koox iyaga u gaar ah oo ka tirsan kooxda. Waxa ay qorsheeyeen in ay is hubeeyaan iyaga oo aan madaxda Ikhwaanka ogayn.
Waxaa heshiis lala galay dhaqdhaqaaqa Fatxu – oo uu sannado badan hoggaaminayey Yaasir Carafaad – si loo tababaro xubnaha Ikhwaanka.
Go’aanka lagu bilaabay ururka Xamaas ayaa yimid kadib markii ururka Ikhwaanul Muslimiin uu soo maray caqabado waaweyn – oo ay ku jiraan xubno badan oo ka goostay.
Ma Israa’iil ayaa abuurtay Xamas si ay Fatax ugula dagalanto?
Madaxweynihii hore ee Masar Xusni Mubaarak ayaa ka mid ahaa dadkii ugu horeeyay ee muujiyay shakiga arrintan ku saabsan.
Mubarak ayaa ka soo muuqday cajalad muuqaal ah isagoo askar hadal u jeedinayay tobanaan sano ka hor, “Israa’iil waxay u abuurtay Xamaas inay ka shaqeyso ka hortagga Ururka Xoreynta Falastiin (PLO).
Ron Paul, oo mar u tartamay madaxtinimada Maraykanka 1988-kii, wuxuu baarlamaanka ka sheegay 2009, “Haddii aad taariikhda dib u raacdo, waxaad ogaan doontaa in Israa’iil ay dhiirigelisay oo ay gacan ka geysatay abuuritaanka Xamaas, ujeeddaduna tahay in laga hortago Yaasir Carafaat.”
Hassan Asfour, wasiir hore iyo ergadii Falastiiniyiinta ee wadahadalka Oslo 1993, ayaa u sheegay telefishinka BBC 2023, “Xamas waxaa lagu bilaabay heshiis ay wada gaareen qaar ka mid ah dalalka Carabta iyo Israel -taasi oo ahayd mashruuc Maraykan uu watay oo lagu beddelayo PLO.”
Ma israa’iil ayaa maalgalisay Xamaas?
Sannadkii 1981-kii, New York Times waxa ay daabacday waraysi uu wargeysku la yeeshay guddoomiyihii ciidammada Israa’iil ee wakhtigaas, Yitzhak Segev, isaga oo yiri, “Dadka Islaamka xagjirka ah waxa ay helaan qayb mucaawino ah oo Israa’iil ay siiso, dawladda Israa’iil waxa ay i u qoondeysay miisaaniyad dawladda militariga-na taageero ayya ka bixisaa masaajidda.”
Wuxuu yiri: “Lacagtan waxaa loogu talagalay in lagu xoojiyo xoogagga la tartamaya dhaqdhaqaaqa xoreynta Falastiin (PLO).”
Wareysi ay dhawaan daabacday Hay’adda Isreal Broadcasting Corporation, Yaakov Perry, oo horay uga tirsanaan jiray Shin Bet, ayaa yiri: “Waxaan ahaa madaxa ururka intii u dhaxeysay 1988 ilaa 1995, waxaan goob joog u ahaa kor u kaca dhaqdhaqaaqa Xamaas.
“waxaan xusuustaa in qiimeynteena ay ahayd. – Tani waa koox bulsho oo keliya, ka shaqeynta bixinta baahiyaha dadka, laakiin dad badan oo Israa’iil ah ayaa ku eedeeyay Shin Bet inay taageerto dhaqdhaqaaqyada siyaasadeed ee Hamas oo ay ugu beddesho PLO, laakiin taasi run maaha.” ayuu intaa ku daray.
Aasaasaha Xamaas, Sheekh Axmed Yaasiin ayaa sheegay in Israa’iil ay bixisay mushaaraad si ay isugu dayaan in ay nolosha caadiga ah ku soo celiyaan dadka ka dib markii ay qabsatay Gaza.
“Waxa aan shaqadayda macalinimo ku qaadan jiray 240 Lira oo Israa’iil ah bishii, 40 lirana waxa aan ku qaadan jiray shaqadii muxadarooyiinka ee masjidka”. ayuu yiri.
Cilmi baare ka tirsan machadka Truman ee jaamacadda Hebrew ee magaalada Jersulam, horena uga tirsanaan jiray sirdoonka Israa’iil sannadihii 1970-meeyadii, Roni Shaked ayaa BBC-da u sheegay, “Israa’iil weligeed ma maalgeliso Islaamiyiinta, waxay siisay shatiyo ay ku shaqeeyaan hay’ado, balse ma aysan bixin dhaqaale”.
Roni Shaked waxa uu yiri “Taasi waxa laga yaabaa in ay u sahashay Ikhwaanul Muslimiinka (Xamas ka hor) in ay koraan, laakiin Israa’iil markii horeba ma aysan taageerin dhaqdhaqaaqooda aan rabshadaha wadan”
Qorayaasha Israa’iil ee Ehud Yaari iyo Zeev Schiff waxay buuggooda Intifada ee 1990 ku yiraahdeen, “Israa’iil waxay isku khiyaantay awoodda ay ku maamusho Muslimiinta xagjirka ah, waxayna u adeegsatay inay wiiqdo saameynta Dhaqdhaqaaqa Xoreynta Falastiin.
La dagalanka Israa’iil
Isbeddel weyn oo ku yimid xeeladaha Ikhwaanul Muslimiinka ee ka dhanka ah Israa’iil ayaa dhacay 1983. Shir ka dhacay Jordan, waxay go’aansadeen “in loo ogolaado xubnahooda ku sugan Daanta Galbeed iyo Gaza inay abaabulaan hawlgallo millatari,” sida uu qabo afhayeenkii ugu horreeyay ee Xamaas, Ibrahim Ghosheh.
Sanad ka dib, Israa’iil waxay xirtay dhammaan ciidamadii ka socday Gaza, oo uu hoggaaminayay Axmed Yaasiin, waxayna gurigiisa ka heshay 80 hub noocyo kala duwan ah.
Hase yeeshee Yaasiin ayaa la sii daayey dhawr bilood ka dib sannadkii 1985-kii, taas oo qayb ka ahayd heshiis ballaaran oo lagu sii daayey saddex askari oo Israa’iili ah.
Axmed-yaasiin waxa uu dib u bilaabay doorkii hogaamineed ee dhaq-dhaqaaqa ciidamada muddo sanad ah kadib markii la sii daayey.
Xamaas ma waxaa abuurtay Israa’iil?
Israa’iil ma aysan abuurin Xamaas, laakiin dhaqdhaqaaqa Ikhwaanul Muslimiinka iyo colaadda Falastiin iyo Israa’iil ayaa ah sababta ugu weyn ee abuuritaanka Xamaas.
Waxaa laga yaabaa in wax laga wadahadlo in Israa’iil ay indhaha ka qarsatay dhaq-dhaqaaqa intii ay dhidibada u taagneyd, mise waxaa dhici karta in Israa’iil ay isku daydo in ay Xamaas u adeegsato danaheeda inta ay sii kordhayaan oo ay xoog ku yeelanayaan Falastiiniyiinta.