Labada gole ee Baarlamaanka Federaalka Soomaaliya ayaa maalinta berri ah qorsheynaya inay ka fadhiistaan Akhrinta 3aad ee Habraaca Ansixinta Wax- Ka Badalka Dastuurka.
Arrintan ayaa waxaa ka dhashay falcelinno kala duwan oo ka imaanaya siyaasiyiinta Soomaaliya, oo qaarkood ay aaminsan yihiin in hadda aan loo baahneyn in laga doodo wax kala qeybsanaan abuuraya.
Wasiir ku xigeenka wasaaradda warfaafinta Soomaaliya, Cabdiraxmaan Yuusuf al-Cadaala ayaa qoraal uu bartiisa Facebook soo dhigay ku sheegay in dhammeystrika dastuurka ay ahayd arrin hore la isugu waafaqay oo wax cusub aysan jirin.
“Dhamaystirka Dastuurku wuxuu ku caddaa aragtidii siyaasadeed ee lagu doortay madaxwaynaha iyo barnaamijkii lagu ansixiyay Xukuumadda Dan-Qaran, toosin iyo turxaanbixinna baarlamaan ayaan u leennahay, wax kale oo cusub ma jiraan.” Ayaa lagu yiri qoraalka.
Maxaa arrintan laga yiri?
Madaxweynihii hore ee Soomaaliya, Maxamed Cabdullaahi Farmaajo, ayaa qoraal uu soo dhigay bartiisa Facebook wuxuu ku sheegay inay jiraan “khatarro ku xeeran dadka iyo dalka Soomaaliyeed, loona baahan yahay in meel la iska dhigo arrimaha khilaafka gudaha”.
“Waxaan ka walaacsannahay qorshaha Madaxtooyada ee lagu laalayo dastuurka iyo hannaanka maamul ee dalka, kaas oo ay ka dhalanayso qalalaase siyaasadeed oo wiiqaya hannaanka ku saleysan Federaalka iyo wadatashiga ee heshiiska lagu yahay.” Ayaa lagu yiri qoraalka.
Sidoo kale raysal wasaarihii hore ee Soomaaliya, Cumar Cabdirashiid, ayaa isna qoraal uu soo dhigay barta X ku raacay aragtida Farmaajo.
“Maxay tahay ujeeddada isbeddellada dastuurka ee kala qeybsanaanta leh annaga oo wajaheyna caqabado gudaha iyo dibadda ah,” ayuu
yiri.
Raysal wasaarihii hore ee Soomaaliya, Xasan Cali Kheyrre, ayaa isagana qoraal uu bartiisa Facebook soo dhigay ku yiri: “Waxaan ka digayaa halista ku geedaaman isku-dayga ay Madaxtooyadu ku doonayso in ay ku beddesho Dastuurka Dalka iyadoo aan loo marin habraaca uu qeexayo Cutubka 15aad ee Dastuurka.” Ayaa lagu yiri qoraalka.
Muddooyinkii ugu dambeeyay ayaa waxaa siyaasadda Soomaaliya hareeyay khilaafka cusub ee Itoobiya iyo Soomaaliya ee la xiriira heshiiskii is-afgarad ee 1-dii bishan ay kala saxiixdeen Itoobiya iyo Jamhuuriyadda Iskeed ugu Dhawaaqday Madaxbannaanida ee Somaliland.
Doodaha siyaasadda iyo wax ka badalka dastuurka
Bishii May ee sanadkii hore Golaha Wadatashiga Qaranka oo ka kooban madaxda dawladda federaalka iyo kuwa maamul goboleedyada ayaa ku heshiiyay in wax ka badal lagu sameeyo qodobo waaweyn oo ku jira dastuurka kumeerl-gaarka ah oo taabanaya qaab dhismeedka dawladda iyo nidaamka xisbiyada.
Madaxda Golaha Wadatashiga Qaranka oo uu ka maqan yahay madaxweynaha Puntland Siciid Cabdillaahi Dani ayaa sheegay in ay isku afgarteen in meesha laga saaro jagada ra’isul wasaaraha, loona guuro nidaam madaxtooyo oo ah in dalka uu yeesho madaxweyne iyo madaxweyne kuxigeen.
Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud oo tan iyo markii la saxiixay heshiiska wax ka badalka dastuurka u ol’oleynayay sidii qodobadan uu Baralmaanku wax uga badali lahaa ayaa yiri “dalku madaxweyne iyo madaxweyne kuxigeen ayuu yeelanayaa, dalku labo xisbi ayaa siyaasaddiisa loogu tartamayaa, dalku waxa uu yeelanayaa doorashada matalaad dhamaystiran, dalka oo dhana waa hal deegaan doorasho”.
Madaxweyne Xasan ayaa sheegay in ay sidaas u sameeyeen labo ujeedo; waa midda koowaade in dadka laga ilaaliyo wax kasta oo ay ku kala qaybsami karaan iyo in lagu dhiirado wax kasta oo horey uga dhaqaajin kara wadanka halka uu maanta taagan yahay.
Guddiga Dib u Eegista iyo La-Socodka Hirgalinta Dastuurka ee Barlamaanka Soomaaliya ayaa lagu wadaa in kalfadhiga 4-aad ee maanta furmay uu horkeeno Qaraarka Habraaca Ansixinta Wax-ka-badalka Dastuurka, oo hoggaanka dawladda federaalka iyo qaar kamid ah madaxda dawlad goboleedyada ay ol’ole ugu jiraan in la ansixiyo.
Arrintan waxa si adag uga hor yimid hoggaamiyayaal hore oo xilal sare ka soo qabtay dawladda federaalka iyo xildhibaano ka tirsan Barlamaanka Soomaaliya, kuwaas oo ku tilmaamay nidaamka wax ka badalka dastuurka mid baal marsan sharciga waddanka.
Shirar aan loo kala kicin oo ka dhacay gudaha waddanka iyo dibaddiisa ayaa lagu gorfeeyay natiijada ka imaan karta arrintan.
Bishii August ee sanadkii hore xildhibaannada labada Aqal ee Barlamaanka Soomaaliya ayaa dood aan loo kala kicin labo maalmood oo xiriirra ka yeeshay habraaca loo marayo wax ka badalka qodobada qaar ee ku jira Dastuurka kumeel-gaarka ah, waxaana argatidooda dhiibtay xildhibaano kor u dhaafay 50, waxayna muujiyeen aragtiyo iska soo horjeeda oo qaarbaa doonayay in sidooda lagu qaato qodobada wax ka badalka dastuurka ee ka yimid Golaha Wadatashiga Qaranka, halka kuwa kale ay gabi ahaanba diideen in qodobadaas hadda la taabto.
Lama oga kalfadhiga berri waxa kasoo bixi doona, hase yeeshee kulamadii hore ayaa waxaa jiray is gaashaanbuureysi, oo mid walba uu ku doonayay inay aragtidiisa meel marto.