Mashruuc hami sare laga lahaa oo lagu bilaabayo bangigii ugu horreeyay ee lagu kaydiyo caanaha bini’aadmiga ee Pakistan ayaa burburay sababo la xiriira diidmo ka timid machad Islaami ah oo ku yaal Karachi.
Culimaa’udiinka Muslimiinta ayaa markii hore shuruud ku xiray mashruuca balse waxaa laga noqday maalmo ka hor inta aan la qorsheynin in xaruntan la furo.
Pakistan waa dalka shanaad ee ugu dadka badan adduunka. Waxay leedahay heerka ugu sarreeya ee dhimashada dhallaanka ee Koonfurta Aasiya, sida ay sheegtay Unicef.
La dagaallanka nolosha
Bashira, ayaa waxay wayday wiilkeedii ugu horeeyay markii ay dhashay, tuulada ay ku noolaayeen ka hor inta aanay u guurin Karachi.
Markii Bashira iyo ninkeeda Rahim ay gabadhoodii labaad ku dhaleen Karachi sannadkii hore, waxa soo food saartay cabsi ah in gabadhooda yar ay waayaan.
“Cunugtaydu waxay dhalatay iyada oo aan bilo dhameysan, waxayna dhakhaatiirtu nagula taliyeen inaan siino caanaha naaska,” ayay u sheegtay BBC-da.
“Laakiin ma awoodin inaan siiyo caano ku filan iyada.”
Waxay dareemeen caawimaad la’aan.
“Gabadhaydu waxa ay ku jirtay meel lagu hayo ilmaha aan bilo dhameysan oo ku taal qaybta daryeelka deg-degga ah, waxa aan isku dayay intii karaankayga ah in aan badbaadiyo nafta gabadhayda,” ayuu yiri Bashira ninkeeda Rahim Shah.
Hooyo kale oo murugo ku jirta ayaa caawimaad u fidisay.
“Waxaan ka soo baxnay isbitaalkii anagoo u gudubnay mid kale, ugu dambeyntiina waxaan helnay haweeney dhawaan ilmo ka dhinteen markii ay foolaneysay. Waxaan ka codsanay inay quudiso ilmahayga, si naxariis leh ayayna ii ogolaatay,” ayay tiri Bashira.
Caawinta hooyada kale la’aanteed, gabadheenu ma ay bad-baadeen, ayuu yiri Rahim. “Ilmaha ayaa si ba’an ugu baahnaa caanaha naaska si ay u difaacaan,” ayuu raaciyay.
Bangiga caanaha
XIGASHADA SAWIRKA,GETTY IMAGES
Qaar ka mid ah dalalka Muslimiinta u badan oo ay ku jiraan Malaysia iyo Iran ayaa leh xarumo lagu kaydiyo caanaha naaska hooyada si loo helo xilliga bad-baadada dhallaanka ee loo baahdo.
Laakin culimada qaar ayaa ku doodaya in dhaqankaasi uu ka hor imaanayo shareecada Islaamka ee ku saabsan naas nuujinta.
Islaamka, haweeneyda nuujisa ilmo aan ehel u ahayn, waxaa ay ka mid noqonayaan eheladeeda ay xiriirka la leedahay ” qaraabo-nimo nas nuujin ah “, carruurta ay isla hooyadu nuujiso waxaa lagu tiriyaa walaalo.
Pakistan, culimada diinta qaarkood waxay ku dhawaaqeen hindisaha samaynta bangi caano bini’aadmi mid xaaraan ah, ama mamnuuc sida waafaqsan shareecada Islaamka.
Laakin mas’uuliyiintu waxay sameeyeen dadaal “si ay bangiga caanaha uga dhigaan mid waafaqsan shareecada Islaamka”.
Wasiirka caafimaadka ee gobolka Dr Azra Pechuho ayaa BBC-da u sheegtay in ay warqad u dirtay golaha Fikirka Islaamka oo ay ku xaqiijinayso in haweenku ay naaska nuujin karaan carruurta sida uu qabo sharciga Islaamka.
“Haweenka ku deeqa caanaha waa la diiwaan galin doonaa, taas oo lala wadaagi doono waalidiinta carruurtan, taas oo sidoo kale lagu ogaan karo qofka ay tahay,” ayuu yiri Dr Pechuho, isagoo ka hadlaya walaaca laga qabo guurka suurtagalka ah ee u dhexeeya walaalaha naasku isku keenay taas oo sharci darro ah marka loo eego sharciga Islaamka.
Fatwooyin
XIGASHADA SAWIRKA,AFP/GETTY IMAGES
Bangiga caanaha ee Karachi, wuxuu markii hore ogolaansho shuruud la’aan ah ka helay 25-kii Diseembar 2023 hay’adda Islaamka ee ay khusayso.
Liiska shuruudaha ayaa mas’uuliyiinta faraya in ay la wadaagaan magacyada deeq-bixiyeyaasha dadka qaata.
Waa in caanaha hooyada muslimadda ah la siiyo ilmaha muslimka ah.
Wax lacag ah waa in aan la dalacin. Caanaha waxaa la siin karaa dhallaanka dhasha in ka yar 34 toddobaad ee xilliga uurka waana haddii hooyada dhashay aysan awoodin in ay caano ku filan ku quudiso ilmeheeda.
Dastuurka Pakistan wuxuu farayaa in sharci kasta iyo dhammaan waaxyaha dowladda ay u hoggaansamaan sharciga Shareecada Islaamka.
Caanaha naaska hooyada
Sida laga soo xigtay Unicef, 54 ka mid ah 1,000 dhallaanka cusub ayaa ku dhinta Pakistan. Dalku wuxuu higsanayaa inuu hoos u dhigo 12 marka la gaaro 2030.
Caanaha naasku waxay bixiyaan difaac iyo sidoo kale nafaqooyinka koritaanka. WHO waxay ku qiyaastay, “in ka badan 820 000 oo carruur ah la badbaadin karo sannad kasta, haddii dhammaan carruurta 0-23 bilood si wanaagsan loo nuujiyo.”
Ma jiro xeerar caalami ah
XIGASHADA SAWIRKA,RAHIM SHAH
WHO waxa ay leedahay, bangiyada caanaha dadka kuwaas oo ka howlgala in ka badan 60 wadan. Laakiin ka eegista dhinaca diinta ayaa weli ah mid xooggan. Bangi caano oo laga dhisay Bangladesh 2019 ayaa la xiray bil gudaheed ka dib mudaaharaadyo ay sameeyeen xisbiyada diimaha.
Sida laga soo xigtay warqad cilmi-baaris ah oo ay soo saartay Akademiyada Maraykanka ee Dhakhaatiirta Carruurta, “Qoysaska Muslimiinta ee ku nool Galbeedka waxay ka war-wareegaan isticmaalka caanaha bangiyada ee bini’aadamka sababo la xiriira qarsoodiga deeq-bixiyeyaasha”.
Ilaa hadda ma jiraan habraac go’an oo ku saabsan samaynta bangiga caanaha dadka ilaa hadda. WHO ayaa hadda bilowday in ay ka shaqeyso arrintan.
Sidoo kale, ilaa hadda ma cadda waxa ku dhici doona hindisaha bangiga caanaha ee Pakistan.
Laakin markii lagu soo noqday Karachi, Bashira inanteeda yar hadda waa socod barad caafimaad qabta, iyada oo ay ugu wacan tahay habayn aan rasmi ahayn oo uu fududeeyay cusbitaal kaas oo bixiyay faahfaahinta ku-deeqaha iman kara.
Bashira waxay sugaysaa “markeeda” si ay u caawiso hooyooyinka kale.
“Weligay waxaan u mahadcelinayaa iyada (hooyadii ku deeqday caanaha), mustaqbalkana haddii aan helo fursad aan ku soo celiyo nicmada oo aan badbaadiyo nolosha waxaan sidaas oo kale u samayn lahaa ilmo kasta,” ayay tiri.