“Ku soo dhawaaw Kyrgyzstan,” ayuu yiri Shukur Shermatov, oo la hadlayay fasal uu wax ugu dhigo 20 haween ah. Waxa uu xiran yahay koofiyad dhaqameed, laakiin ma jiro wax dhaqan ah oo ku saabsan dugsigan. Waxa ay fadhidaa bartamaha ciidamo ammaan iyo kuwa militariga ah, ardaydana waa haween laga soo celiyay xeryo ku yaalla Suuriya, halkaas oo ay kula noolaayeen kooxda Daacish.
Xarunta dhaqancelinta ayaa ku taalla buuraha waqooyiga Kyrgyzstan, waana halka xaasaska iyo carruurta looga shakisan yahay inay IS qorteen ay ku qaataan lixda toddobaad ee ugu horreeya ka dib markii dib loo celiyay.
Koox ka socotay BBC ayaa ka mid ah dadkii ugu horreeyay ee booqday, wax kasta oo ay wariyeyasha halkan ka qabanayaan ama ay samaynayaan waxaa si dhow ula socda hay’adda sirdoonka ee dawladda.
Dumarku waxay si feejigan u dhegaystaan Shukur oo u aqrinaya casharkoodii ugu horreeyay. Koorsadu waxay khusaysaa muwaadinimada, anshaxa diinta, iyo maaraynta carada. Boorarka gidaarka ku yaal waxay ku siinayaan talooyin ku saabsan sida loo xakameeyo shucuurtaada.
Sidoo kale barnaamijka dib-u-waxbaridda, qoysasku waxay helaan daaweyn, taageero nafsi ah, iyo – markii ugu horreysay muddo sannado ah oo badan – cunto, biyo iyo hoy ku filan.
Waddamada qaar ayaa ku heshiiyey inay dib u soo celiyaan haweenka sida kuwan oo kale ah – haweenka oo sheegay inay raaceen rag, aabbayaal iyo walaalo iyagoo aan ogayn inay galeen aag dagaal.
Go’aannada ku saabsan in ay yihiin dhibbanayaal ama dembiilayaal hadda waa in ay gaaraan saraakiisha.
Dowladda Kyrgyzstan, ugu yaraan hadda, waxay go’aansatay inay ula dhaqanto sidii dad horey IS u galay, si taxaddar leh ayayna ula dhaqmayaan.
Casharka ka dib, waxa nala keenay qol leh afar sariirood, halkaas oo aanu kula kulanay haweenay xijaaban. Waxaan ugu yeereynaa Faadumo, ma aha magaceeda saxda ah, ammaankeeda awgeed.
“Waxa ugu muhiimsan halkan waa in ay degan tahay, qof walba aad ayuu ugu mahadcelinayaa , carruurtu way jecel yihiin.” Way aamustay oo way qadarisay aamusnaanta. “Xasilloonida.”
Faadumo waxay ninkeeda u raacday Turkiga 2013 markaas oo uu sheegay inuu doonayo inuu halkaas ka shaqeeyo. Qoyska oo dhami way tageen, oo ay ku jiraan Faadumo laba wiil oo qaan-gaar ah, gabadheeda iyo cunug ay ayeeyo u tahay. Waxa ay sheegtay in ay xaqiiqsatay oo kaliya in ay Suuriya joogaan markii ay maqashay guuxa diyaaradaha dushooda, ayna aragtay ilaalada IS.
Waxa aanu waydiinnay in ay dhab ahaantii aysan xilligaas garanayn halka ay u socdeen iyo in kale, sida dumar badan oo aanu la kulanay, waxa ay ku adkaysatay in aanay ka war hayn oo ay caadi tahay in naagtu ninkeeda raacdo.
Maalmo gudahood markii ay Suuriya yimaadeen, waxaa dhintay ninkeedii iyo wiilkeedii. Ninkeeda ayaa gubtay kadib markii bam lagu dhuftay gaarigiisa, halka wiilkeedana uu toogtay nin shiishyahan ah. Wax yar ka dib, wiilkeedii kale ayaa xanuunsaday oo dhintay.
Ma awoodin in ay baxaan, haweenku waxay ku dhawaad 6 sano ku sugnaayeen goobaha ay maamulaan IS ee Ciraaq iyo Suuriya, halkaas oo Fatima gabadheeda ay carruur badan ku dhashay. Markii dagaalyahannada IS laga saaray, Faduma, gabadheeda iyo afar ay ayeeyo u tahay waxay ku galeen Al-Hol, oo ah xerada ugu weyn ee Suuriya ee lagu hayo dagaalyahannada IS iyo qoysaskooda. Afar sano ayay halkaas joogeen, iyagoo ka quustay inay guriga yimaadaan.
“Haweenku way xanuunsanaayeen, carruurtuna way ooyi jireen mar walba. Waxaan ka codsan jirnay inay na daayaan,” ayay tiri. “Si dirqi ah ayaanu uga badbaadnay, markii ay dadka Kyrgyzstan u yimaadeen inay ururiyaan kooxdii ugu horreysay, qof walba wuu naxay.”
Bishii October, gabadheeda iyo carruurta ay ayeeyada u tahay ayaa loo sheegay in dib loo soo celinayo, laakiin Faadumo lama soo celin.
“Waan ooyay markii ay ii sheegeen inaanan liiska ku jirin, sidee iigu jirin liiska, waxaan ahay hooyadood!” waan ooyay. “Laakiin hadda oo aan halkan joogo oo aan dhawaan ku soo laaban doono qoyskeyga, aad ayaan u faraxsanahay. Waan ku faraxsanahay in carruurtayda ay awoowaha u yihiin inay waxbarasho heli karaan, waxaan rabaa inay bartaan sayniska, si ay si fiican u fahmaan adduunka.”
Fatima oo ah 57 jir, waa qofka ugu da’da weyn xarunta dhaqancelinta, mid ka mid ah 110 hooyooyin ah iyo 229 carruur ah Kyrgyzstan ayaa laga soo celiyay, waxaana laga keenay Suuriya 2023 taas oo qayb ka ah hawlgalka cusub ee dib u celinta. Kaliya Ciraaq ayaa soo celisay dadka ugu badan sannadkii hore.
Kyrgyzstan ayaa qorsheyneysa inay soo celiso ugu yaraan 260 kale oo haween iyo carruur ah, ka dib sanado badan oo olole ay wadeen qaraabada dadka ku xayiran Suuriya. Ujeedadu waa in fursad labaad la siiyo dadka ay dawladu aaminsantahay in ay dhibanayaal ahaayeen.
Gabadha kale ee lagu magacaabo Elmira Ka dib markii ay oo soo martay xarunta dhaqancelinta oo hadda dib loogu dhisay nolosheeda magaalo ka baxsan caasimadda Bishkek, waxay nag aqbashay in ay nala hadasho, waxa aanu qiimeynay bal sida jawiga kormeerkeeda u eg yahay.
Wax yar ka dib markii aanu ku ballannay in aanu is aragno, waxa nala soo xiriiray sargaalka kormeerta bulshada iyada oo noo sheegay in ay iyaduna goobjoog ka noqon doonto waraysiga. Markii aanu nimid, laba askari oo ka tirsan booliiska ka hortagga argagixisada, oo qoysku ay aqoonsadeen, ayaa iyaguna halkaas joogay. Wada hadal ka dib, waxay ku heshiiyeen inay dibadda ku sugaan.
Elmira ayaa ku andacootay in nin ay khadka internetka kula kulantay nin islamarka uu ku khiyaamay inay aaddo Suuriya. Waxa uu ku qanciyay in ay timaado Turkiga, iyada oo u malaynaysa in ay farxad wada qaadan donaan , afar maalmood ka dib dhalashadeedii 18aad ayay u soo duushay si ay ula kulanto.
Laakiin markii ay halkaas gaartay ayaa waxaa soo dhaweeyay nin kale oo sheegay in uu yahay saaxiibkii, waxa uuna kaxeeyay gaari 17 saacadood ah oo uu uga sii gudbayay xadka Suuriya. Waxay ku andacoonaysaa in markii ay xaqiiqsatay waxa dhacaya, aysan xilliga suurgal u noqon inay dib u noqoto.
Laba jeer ayay guursatay. Ninkeedii ugu horreeyay wuxuu dhintay dhowr bilood ka dib, waxay guursatay nin kale oo ay ilmo u dhashay . Wax badan kama sheegi karto waxa uu ka qabanayay Suuriya laakiin waxay sharraxday inay raadinayeen waddo uu ka baxo ka hor inta uusan ku dhiman weerar gantaal.
Cilmira waxay sheegtay in markii ugu adkayd ay ahayd markii ay mooday in gabadheeda ay dhimatay. Way soo baxday, iyada oo inanteeda yar kaga tagtay guriga, markii gantaaluhu ku dhaceen xaafaddooda. Elmira oo u naxday ilmaheeda, ayaa iyadoo ilmaynaysa guriga ku carartay.
“Kadib qof baa soo saaray iyadoo nool, oo caafimaad qabta, way argagaxday oo kaliya, guriga deriska ayaa la garaacay, caruur kale oo ka ag dhowaydna way dhinteen.”
Sida Faadumo, Elmira iyo gabadheeda waxay ku danbeeyeen xerada al-Hol.
“Weli ma rumaysan karo, mararka qaarkood habeenkii waan toosaa, mana garanayo inaan riyoonayo iyo in kale,” ayay nagu tiri. “Aad ayaan ugu mahadcelinayaa cid kasta oo gacan ka geysatay sidii aan meeshaas nooga soo saari lahayn oo aan naga dayrin, waxaan ognahay in waddan walba uusan sidaas samayn.”
Hooyada dhashay Elmira, Hamida Yusupova, ayaa tobankii sano ee la soo dhaafay ka codsanaysay maamulka Kyrgyzstan in ay soo celiyaan gabadheeda iyo inanteedda, waxayna aasaastay koox olole u ah waalidiinta gabdhaha aaday Suuriya.
“Waan ognahay in Suuriya ay noqon karto safar hal-gees ah. Waxaad bilaabaysaa inaad ogaato in ilmahaagu uusan waligiis ku laaban karin waddankiisii,” ayay tiri.
“Alle ayaan ugu mahad naqayaa, in ay guriga ku soo laabatay, ugu dambeyntiina, waxaan la kulmay inanteyda, laakiin Elmira waxay lumisay sagaal sano oo dhallinyaranimo ah, waa wakhti dheer.”
Haweenka aan la hadalnay ayaa sheegay in ay aad uga mahadcelinayaan fursadan labaad ee la siiyay, waxaana ay si weyn uga warqabaan in ku dhawaad 50,000 oo kale oo caalamka ka kala yimid ay weli ku xayiran yihiin xeryo ku yaalla waqooyiga Suuriya, iyagoo aan haysan waddo ay uga baxaan.