Markay 150-ka arday ee wax ka barata dugsiga xannaanada ah ee Mecchai Pattana ee dalka Thailand ay dhammeeyaan cunista cunnadooda, waxay soo galaan saf dheer si ay u nadiifiyaan weelasha iyo alaabaha ay wax ku cunaan.
Caadi ahaan, laba ka mid ah ardayda waaweyn (wiil iyo gabadh wakhtiga booqashadii William Kremer ee barnaamijka BBC People Fixing the World) waxay kormeeraan in saxamada ardaydooda si fiican loo nadiifiyay.
Sida laga soo xigtay Kremer, kormeerayaashu waxay noqon karaan kuwo aan naxariis lahayn ama ardayda ciqaaba haddii si nadiif ah u shaqeyn waayaan.
“Dugsigu wuxuu leeyahay 10 guddi-hoosaad ah, ardayduna waxay dooran karaan inay ku biiraan cid kasta oo xiisaynaysa,” Kramer ayaa yiri.”
Beddelka nidaamka
“Dugsigani siyaabaha qaar waa mid caadi ah, laakiin kuwa kale waa xagjir,” ayuu yiri William Kremer, weriyaha BBC.
“Tusaale ahaan, dugsigu wuxuu raacayaa manhajka qaranka ee Thailand, dhammaan ardayda ka qalin-jabisana waxay galaan imtixaanada qaran, isla markaana arday kastaa waa inuu buuxiyaa 2 saacadood oo adeega bulshada ah todobaadkii.”
Laakiin fikradda layaabka leh ayaa ah in ardaydu ay yihiin kuwa maamulaya dugsigooda, ayuu yiri Kremer.
“Waxaa laga yaabaa inaad u maleyneyso in carruurta inay maamulaan dugsi ay la mid tahay dembiilayaasha inay maamulaan xabsiga: fowdo ayaa ugu dambeyntii iman doonta.”
“Laakin Dugsiga Bamboo waa mid ay mamnuuc ka tahay fowdada.
In kasta oo dhammaan go’aannada guddi-hoosaadyadu ay noqdaan kuwo loo raaco oggolaanshaha maamulayaasha dugsiga, haddana muhiimaddu waa in ardayda codkooda laga siiyo arrimaha sida tooska ah u taabanaya, sida tayada macallimiinta ama adeegyada ay bixiso hay’addu.
“safarka” guddiyada
Si loo fahmo sida guddi-hoosaadyadu u shaqeeyaan, Kremer wuxuu ku bilaabay waraysiga arday 17 jir ah, oo xubin ka ah guddi-hoosaadka xisaabinta.
Shaqadoodu waa inay si taxadar leh dib u eegis ugu sameeyaan iibka ay sameeyeen xubnaha guddi-hoosaadka wax iibsiga – koox arday ah, oo ay weheliyaan xubin maamulka dugsiga iyo darawal, si ay u iibsadaan cuntada 150 ardayda dugsiga hoyga ah kadib marka ay kasoo dejiyeen gaariga.
Gabadha da’da yar ayaa dib u eegis ku sameyneysay liiska qiimaha markii ay u sheegtay Kremer waxa ay shaqadani tahay: “Mar walba waxaan xiisayn jiray xisaabaadka, sidaas darteed waan ku farxay markaan si dhab ah u sameeyo waxyaabaha uu dugsigu runtii iibsanayo.”
Guddi-hoosaadyada kale ee xiisaha leh waa guddi-hoosaadka oggolaanshaha, oo u xilsaaran qeexida haddii ardayda cusub iyo macallimiinta cusubi ay kusoo biirayaan dugsiga Bamboo.
Kremer waxa kale oo uu awooday in uu ka qayb galo waraysiga ay qaadeen kooxdan ardayda ah oo ay weheliyaan laba macalin – si ay u tixgeliyaan ogolaanshaha wiil 15 jir ah dugsiga Bamboo.
“Ardaydu waxay isu beddeleen inay su’aalo ku weydiiyaan jawi diiran. Guddi kasta oo oggolaanshaha ayaa ka kooban lix arday iyo laba macallin. Dhammaan ra’yiga waxaa loo qaataa si isku mid ah,” ayuu yiri Kremer, kadib markii uu arkay in wiilka la siiyay boos uu ka helo dugsiga.
Markii uu wareystay mid ka mid ah xubnaha guddiga wareysiga ogolaanshaha, ardaygu wuxuu u sharaxay Kremer waxa soo jiitay dareenkiisa wiilka cusub.
“Ardaygu waxa uu dalbanayaa in uu galo fasalka siddeedaad, waalidkii waxa ay ka shaqeeyaan warshadda, waxa ay degan yihiin guryo ay warshaddu bixiso, sababtaas awgeed, fursad uma helin in uu dibadda wax ka barto,” ayuu yiri.
Caawinta dad badan
Maadaama dugsiga Bamboo uusan lacag ka qaadin ardayga si uu u galo, qaar badan oo ka mid ah ayaa ka yimid qoysas dakhligoodu hooseeyo.
Kim waxa ay inta badan caruurnimadeedii ku qaadatay xarunta agoonta, kadib markii waalidkeed oo u kala dhashay Myanmar iyo Cambodia ay ka tageen markii ay ilmaha yar ahayd.
Dhalashada waalidkeed ayaa ka hor istaageysa in loo diwaan galiyo dhalasho Thailand ah.
“Mar walba waxaan dareemayay wax aad u kala duwan, waxaan rumaysnaa in asxaabtayda ay iga fiicnaayeen sababtoo ah waxay ahaayeen muwaadiniin Thai ah mana aanan ahayn. Halkan hadda kuma dareemayo sidaas, waxay i soo dhaweeyeen”.
Dimuqraadiyad iyo kala sarreynta
Go’aamada ay gaaraan guddi-hoosaadyada waa in ugu dambeyntii ay ansixiyaan Guddiga Ardayda iyo, dabcan, hoggaanka dugsiga.
Laakin waa go’aano halis ah: guddigu waxa uu ku heshiiyey ciqaabo aad u daran sida in ardayda laga saaro guddi-hoosaadka, ka joojinta ku meel gaarka ah ee ardayda dugsiga, ama xataa cayrinta ardayda fasallada qaarkood.
Waana meesha ay ardaydu ku gartaan xaddidaaddooda.
Kremer waxa uu la hadlay guddoomiyaha guddiga ardayda, isaga oo u sheegay in ay ku qasbanaadeen in ay kala tashadaan qaar ka mid ah go’aannada muranka dhaliyay: “Mararka qaar waa in aan la hadalnaa macallimiinta sababtoo ah way naga khibrad badan yihiin oo way naga weyn yihiin oo waxay barteen wax badan oo ka mid ah macalimiintooda ayaa ku nool waayihii hore.”